Revius Lyceum

Sinds de officiële opening op 1 december 2017 is Doorn een zeer bijzonder onderwijsproject rijker. Het betreft het nieuwe Revius Lyceum dat zo’n 1200 leerlingen huisvest. Niet alleen de gebouwen zijn nieuw, ook het terrein rondom het Revius Lyceum heeft een totale metamorfose ondergaan. Deze totaalopdracht van landschap en gebouwen is ontworpen door Spring Architecten in samenwerking met MoederscheimMoonen Architects wat uiteindelijk heeft geleid tot een heus - bijna designachtig, deels Zen - ‘onderwijslandgoed’ dat aan alle kanten natuurlijkheid uitstraalt en zeer duurzaam is, zoals bijvoorbeeld met de CO₂ -neutrale Marmoleumvloeren van Forbo Flooring.

Het Revius Lyceum is gelegen in een prachtige bosrijke omgeving. De ambitie van de school was om deze uitzonderlijke kwaliteiten voelbaar te maken in het gebouw. Veel daglicht en zicht naar buiten was een vereiste. Ook was er de wens om alle leerpleinen aan de gevel te situeren. Om dit binnen het gestelde budget mogelijk te maken, moest efficiënt worden omgegaan met de gevel-vloerverhouding en een heldere bouwstructuur ontworpen worden. Tegelijkertijd ligt het gebouw in een gevoelige bosrijke omgeving die om een subtiele aanpak vraagt en waarbij er zodanig ontworpen en gebouwd diende te worden dat de bestaande school kon blijven functioneren tijdens de bouw.

De architecten bedachten een slim plan; een onderwijslandgoed met een schoolgebouw en separaat een sportgebouw. Door deze opsplitsing kon er gefaseerd gebouwd en gesloopt worden en kon de nieuwe school op de plek van de oude sportzalen komen te staan, nadat het nieuwe sportgebouw elders op het terrein al was gebouwd. De plek van de oude sportzalen is namelijk het natuurlijke centrum van het totale terrein en zo kreeg de nieuwe school een ‘vanzelfsprekende’ plek.

Binnen deze totale transformatie zijn zoveel mogelijk bestaande (natuur-)waarden gehandhaafd gebleven. De nieuwe ruimte rondom de gebouwen is ingericht als een schoolplein met de kwaliteiten van een echte landschapstuin zoals je ze veel in de regio kunt vinden. Zo is voor het nieuwe schoolgebouw een grote waterpartij gecreëerd die als buffer werkt bij hevige regenval. Ook zijn er verschillende verblijfs- en activiteitenplekken gecreëerd rondom de gebouwen zoals pauzeplekken, sportplekken en een buitentheater. De gebouwen hebben grote vensters en een vanzelfsprekende uitloop het terrein op.

Het totaalresultaat is een onderwijslandgoed, waar een groot scala aan (onderwijs)activiteiten zowel binnen als buiten bij elkaar kunnen plaatsvinden. Waarbij de monumentale bomen behouden zijn en het bijzondere daarvan meer manifest is geworden.

De basis van de school is een eenduidig rechthoekig compact gebouw in drie lagen. Dat is de waarborg voor korte lijnen, veel ruimte, een dynamische ruimtewerking en een economische opzet. De leerpleinen liggen met grote openheid (transparantie) aan de gevel. De lokalen hebben dezelfde openheid naar het plein.
In dit gebouw zijn nauwelijks gangen gemaakt. In het midden van het gebouw ligt het centrale gebied met de algemene voorzieningen en de monumentale studiezaal. Het daglicht vloeit rijkelijk het gebouw binnen en er is overal contact met buiten. Door de vele plekken en pleintjes aan de gevel voelt het als leren te midden van de natuur.

De compacte opzet creëert ruimte en differentiatie. Terwijl bruto minder ruimte is gerealiseerd, is er netto meer ruimte ontstaan. Met daklichten wordt het midden van het gebouw leefbaar gemaakt waardoor deze geschikt is voor verblijf van leerlingen in de pauzes en vrije uren.

Indeling
Via de hoofdentree in het midden van het gebouw kom je direct in het centrale hart. Deze ruimte is een verzameling van verschillende plekken, groot en klein, rustig en rumoerig, besloten en transparant, verbonden door een royale trap. Vanuit dit hart bereik je op iedere verdieping vier hoeken ingericht als vakgerichte units. Deze units zijn eindbestemmingen en bevinden zich niet op doorgaande routes. Hierdoor zijn alle units met de onderwijspleinen besloten gelegen en bezitten hierdoor de gewenst rust voor het onderwijs. In de toekomst zijn de clusters ook autonoom voor extern gebruik geschikt. De gezamenlijke functies, zoals de aula en studiezaal bevinden zich direct aan het hart van het gebouw. Op deze wijze is het gelukt om van ruimte naar ruimte te gaan in het gebouw, van plek naar plek. Gangen worden bijna niet gemaakt. Alle beschikbare ruimte wordt ingezet voor het onderwijs.

Het onderwijs dat gegeven wordt in deze school is ontwikkelgericht. Er is tijdens het ontwerpproces grote inzet gepleegd om een inspirerende leeromgeving neer te zetten. Het is een gebouw geworden waarbij elke vierkante centimeter kan worden ingezet voor het onderwijs. Je gaat van plek naar plek door het gebouw. waarbij je op elke plek een andere indruk opdoet. Daarnaast biedt het gebouw tal van mogelijkheden om op een praktische manier onderwijs activiteiten te ontplooien. De diversiteit aan ontspan-, werk- en instructieruimten is heel groot.

In het gebouw zitten verder een aantal bijzondere ruimtes en functies die het geheel tot een inspirerende leeromgeving maken. De hoofdtrap in het hart van het gebouw is de eyecatcher en verre van standaard. Zelfs tijdens het productieproces van de trap hebben de architecten zitten ‘finetunen’ in de fabriek, om te komen tot het optimale resultaat. Ook de studiezaal, met het hergebruik van een glas in loodgevel, vroeg om technische vaardigheden om te komen tot deze bijzondere ruimte met dit bijzondere kunstwerk (Jakobs ladder!).

Landschap
Bij het ontwerp van het gebouw is nadrukkelijk ook het visuele contact met het landschap opgezocht. Twee grote openingen met veel transparantie naar het plein en naar de vijver verbinden de gebouwen met de direct omliggende buitenruimte. De aula met tribune is geschikt voor theater en vormt tevens een prachtig decor voor een buitenpodium.

Qua architectuur en inpassing zoekt het gebouw op een moderne en karaktervolle manier aansluiting met de kenmerkende landgoed-architectuur van de Utrechtse Heuvelrug. Dit komt tot stand door een simpele toevoeging van een tweede gevel die uitdrukking geeft aan het ‘Huis Revius’. Door deze toevoeging hebben de architecten met één gebaar een krachtig statement neergezet en het ontwerp ‘passend’ gemaakt binnen het bestemmingsplan.
Volgens het bestemmingsplan diende de goothoogte namelijk op maximaal 8 meter te liggen en gold er een maximale bouwhoogte van 15 meter. Om aan deze eisen te voldoen vormde de ‘tweede gevel’ de ware expressie en contouren die bepalend zou zijn voor de totale verschijningsvorm. Deze verschijningsvorm versterkt de centrale nieuwe plek van het schoolgebouw op de locatie als een echt landmark; als het ‘Huis Revius’!

Gevel
Deze tweede gevel heeft zich gedurende het ontwerpproces doorontwikkeld waarbij krachtige horizontale lijnen van metalen L-profielen zijn ontworpen in een palet van herkenbare “herfst” kleuren. De profielen bevinden zich prominenter op de hoeken van het gebouw, waardoor het ‘Huis Revius’ krachtig wordt neergezet. Verder bevinden deze profielen zich boven de raamstroken, waardoor zon geweerd wordt en het uitzicht altijd gewaarborgd is.
Elke zijde van het gebouw geeft met grote poorten in de lamellenstructuur het markante en herkenbare gezicht van “het huis”, tegelijk vormen deze openingen het verband tussen het landschap en de bijzondere ruimten binnen.

Doordat er sprake is van twee gevels blijft de doelmatigheid en efficiëntie van het daadwerkelijke schoolgebouw onaangetast. De bouwfysische gevel is dan ook op een doelmatige manier gematerialiseerd. De gevel bestaat uit volkern potdeksel plankdelen in een warme houtkleur. Het materiaal is duurzaam en onderhoudsarm. De doorgaande kozijnstroken zijn van aluminium kozijnen met aluminium panelen tussen de kozijnen.

Sport
Sport is een belangrijk onderdeel van het onderwijs op het Revius Lyceum. Het speelt een zeer prominente rol in de wijze waarop het landschap is vormgegeven. Zo is het belangrijkste grote sportveld aan de achterzijde – dat wordt omringd door prachtige bomen – onaangetast gebleven. Het terreinontwerp bevat echter ook veel nieuwe sportplekken zoals een beachvolleybalveld, een pannakooi en er zijn verschillende elementen in het terrein die uitnodigen tot beweging en andere activiteiten.

Het sportgebouw is ook ontworpen ‘vanuit het landschap’. Bij het ontwerp van dit gebouw is ervoor gekozen om de drie verschillende sportzalen om een monumentale boom heen te schakelen. De boom vertolkt zo een ware attractie bij binnenkomst van het sportgebouw dat is gematerialiseerd met warme en natuurlijke materialen.

De architectonische verschijning laat zich kenmerken door de schakeling van ‘volumes’; de gymzalen vormen tezamen met de laagbouw met daarin de kleedlokalen een gevarieerd beeld van volumes met verschillende hoogtes. Om deze aaneenschakeling te verbinden is ervoor gekozen om de plint het bindende element te laten zijn, zowel qua materialisering als qua toepassing van glas. De plint geeft ook de indirecte aanzet om het gebouw met de boom te verbinden. In het ontwerp wordt de laagbouw verbonden met de gymzaal die direct aan het sportveld is gelegen. Zo ontstaat er een omkaderde ruimte die tevens kan worden gebruikt als buitenruimte voor de pauzes.

Duurzaamheid
Duurzaamheid schuilt bij het Revius Lyceum in meerdere facetten. Enerzijds zijn er in de gebouwen veel bijzondere duurzame technieken toegepast maar in beginsel ligt er vooral een duurzaam ontwerp dat inspeelt op minimaal energieverlies en impact op de omgeving. Hierbij gaat het in de basis over de zogenaamde passieve duurzaamheid die wordt bereikt door het realiseren van compacte gebouwen. Zowel het school- als het sportgebouw zijn zeer compacte gebouwen en ontworpen met het oog op efficiëntie in materiaal en energie.

Met name het schoolgebouw blinkt uit in compactheid en een heldere logistieke structuur. Dit combineert het met een goede daglichttoetreding in het gehele gebouw. Op veel plekken is er contact met buiten en zijn de looplijnen kort. Met behoud van deze kwaliteiten is er een extreem compact gebouw ontworpen met een beperkte geveloppervlakte. Het energieverlies door de gevel wordt hiermee maximaal beperkt.

In de onderwijswereld is verandering aan de orde van de dag. Een duurzaam schoolgebouw biedt vooral ook de mogelijkheid om veranderingen in de toekomst zo eenvoudig mogelijk toe te laten. Deze wens komt vooral tot uitdrukking hoe de constructie wordt gemaakt en de invulling van wanden plaatsvindt.
Er is bij het ontwerp gekozen voor een flexibel casco dat wordt gerealiseerd door zeer grote vloeroverspanningen van 13,5 m. Binnen de compacte footprint van 64 x 40 meter zijn door het gekozen constructieprincipe (met de wens voor zoveel mogelijk flexibiliteit) maar 2 interne kolommenrijen in het gebouw geïmplementeerd. Alle scheidingswanden zijn lichte scheidingswanden en het gebouw is onder invloed van mogelijk toekomstige veranderingen op onderwijsgebied eenvoudig om te bouwen naar een andere indeling.

Samen met de verschillende adviseurs is er gedurende het proces intensief samen gewerkt om tot een duurzaam geheel te komen. Hieronder staan een aantal highlights beschreven die in de gebouwen zijn toegepast. Alle duurzame maatregelen bij elkaar hebben geleidt tot een gemiddelde GPR-score van 8.3. Dit weerspiegelt de bovengemiddeld hoge mate van duurzaamheid van het totale project.

Het schoolgebouw is gelegen in het grondwaterbeschermingsgebied van de waterwinning Doorn en het is daardoor verboden om bodemenergiesystemen toe te passen. Het is een unit op het dak die de energie uit de buitenlucht omzet in warmte voor binnen. Een gasaansluiting is daarmee overbodig. Het product is niet nieuw. Twintig jaar geleden werd er al mee gewerkt, alleen is het relatief kostbare apparaat inmiddels zover ontwikkeld dat deze nu ook rendabel is voor gebruik in schoolgebouwen. Je stopt er 1 kilowatt aan energie in en het levert je 4 kilowatt aan warmte op. Het is dus een heel duurzaam systeem dat bepaald is op basis van werkelijke bezetting.

Koeling, verwarming en ventilatie
Het grote voordeel van de luchtwarmtepomp is dat hiermee heel eenvoudig en snel het klimaat binnen de school kan worden geregeld. Zo kan het klimaat per lokaal worden aangepast. En is het in het ene deel van de school warm, bijvoorbeeld omdat het zich aan de zuidkant van het gebouw bevindt, dan kun je daar de warmte onttrekken en die gebruiken om de koudere noordkant te verwarmen.

Verlichting
De verlichting is uitgevoerd in de dynamische LED-verlichting van Ammanu. Deze armaturen zijn onafhankelijk getest door instituut Olino en worden ook veelvuldig toegepast op de TU Twente en TU Delft. Deze armaturen (lichtbronnen) gaan gemiddeld vijf tot tien keer langer mee dan de “standaard” (ook al zuinige) T5 en PL verlichting. Minimaal 100.000 uur bij gebruikt van daglichtsturing. Verder is deze LED-verlichting ergonomisch, men ervaart altijd een serene uitstraling omdat deze verlichting niet flikkert.

Goede verlichting draagt bij aan het gevoel van welbevinden en bevordert de aandacht en concentratie. Dynamisch licht brengt de gunstige effecten van daglicht naar binnen. Met veranderingen in helderheid en lichtkleur levert dit systeem stimulerend natuurlijk licht dat ons gevoel van welzijn verhoogd. Dit levert een bewezen concentratie verhogend effect op bij kinderen. De wisseling van licht wordt door zowel leerlingen als leerkrachten als bijzonder prettig ervaren.

De verlichting maakt geen gebruik meer van aanwezigheidsdetectie, maar van afwezigheidsdetectie op de plaatsen waar dit kan. Het licht wordt automatisch uitgeschakeld bij de afwezigheid van mensen, maar moet handmatig aangeschakeld worden. Dit om de bewustwording van de gebruikers te vergroten. Onze visie is dat als men iedere keer voor een scene moet kiezen, er verstandiger met de verlichting wordt omgesprongen. Wordt de ruimte of het lokaal verlaten, dient men de verlichting zelf uit te schakelen. Mocht dit vergeten worden, dan pikt de afwezigheidsdetectie dit op en zal de verlichting automatisch uitschakelen.

Zonnepanelen
Zowel op het sportgebouw als op het schoolgebouw zijn in er totaal 462 PV-panelen geplaatst. Dit heeft onder ander geleid tot een zeer laag EPC van 0,66. Dit is meer dan 30% lager dan de gestelde eis.

Duurzame materialen
Het gebouw is aan de buitenzijde volledig voorzien van onderhoudsvriendelijke materialen. De gevel is gemaakt van volkern panelen in combinatie met aluminium kozijnen. De stalen lamellengevel die voorlangs loopt is gepoedercoat staal en geeft een interessante gelaagdheid in de gevel.

In de aula met de tribunetrap ligt een hoogwaardige PVC vloer met een warme natuurlijke uitstraling. In de leerhuizen is gezocht naar een huiselijke sfeer. Deze is bereikt door op de onderwijsplein vlakken met Flotex te maken. Flotex is een textiele vloerbedekking van Forbo Flooring die de sterkte, duurzaamheid en facilitaire voordelen van een vlakke veerkrachtige vloerbedekking combineert met de warmte, het comfort en de akoestiek van tapijt. Flotex biedt daarnaast gezondheidsvoordelen. Zoals een honingbij pollen verzamelt met haar harige pootjes, vangt Flotex met haar 80 miljoen vezels per vierkante meter fijnstof, huisstofmijt en allergenen die vervolgens eenvoudig opgezogen kunnen worden. Daarnaast kan Flotex gemakkelijk en heel diep nat gereinigd worden. Flotex ontving onder andere het Seal of Approval op van de British Allergy Foundation en bestaat voor meer dan 70 procent uit gerecycled materiaal.
Naast Flotex is er veel Marmoleum en Marmoleum Modular (tegels en planken van Marmoleum, red.) gebruikt in de school. Marmoleum wordt sinds kort CO₂ neutraal + (CO₂ negatief, red.) geproduceerd. Dat betekent dat er tijdens de levenscyclus van de duurzame vloer (van grondstof tot de eindfase van re- en upcycling) meer CO₂ wordt opgeslagen dan dat er nodig was om het Marmoleum te maken. De vloer draagt dus bij aan een betere wereld voor huidige en toekomstige generaties.

CO₂ negatieve vloer
Forbo is het eerste bedrijf dat een CO₂ neutrale linoleumvloer produceert. Dat komt in hoofdzaak omdat de basis van de vloer goed, gezond en duurzaam is: ze wordt gemaakt van hernieuwbare natuurlijke grondstoffen. Daarnaast heeft Forbo het gebruik van fossiele brandstoffen voor de productie enorm gereduceerd als ook haar relatie met haar toeleveranciers aanzienlijk verduurzaamd.
De studiezaal in het hart van het gebouw heeft een hoogwaardige robuuste wandbekleding om het gevaar van beschadiging te voorkomen aangezien hier heel veel verkeerbewegingen doorheen gaan.

Middels een slim faseringsconcept hebben de architecten veel landschappelijke kwaliteiten weten te behouden. Het kappen van bomen is tot een minimum beperkt. Het prachtig met bomen omrande sportveld is door de fasering behouden en het gebouw heeft kwaliteiten waardoor er met respect wordt omgegaan met het bestaande landschap.

Waterafvoer
Vanwege de landelijke omgeving waarin de school staat is er gekozen om een wadi (Water Afvoer Drainage Infiltratie) met een onderliggend grindpakket te maken voor het schoolgebouw. De wadi wordt in combinatie met de vijver gemaakt. Zowel het dak- en verhard oppervlak komen hierop uit. Dit is duurzaam en vergt een relatief lage investering. Het grote voordeel van de wadi is dat het regenwater zichtbaar naar de wadi wordt afgevoerd en daar ook zichtbaar wordt geïnfiltreerd. De wadi verbindt verschillende functies. De bergingsfunctie zorgt voor piekafvlakking, de bodempassage zorgt voor de filtering van het aangeboden water en een eventuele drain onder de bodem van de wadi zorgt voor de regulering van de grondwaterstand.

De verschillende ontwerpen binnen de opgave zijn tot stand gekomen uit een bijzondere samenwerking tussen Spring architecten en MoederscheimMoonen Architects. Hoofdarchitecten Alfons Hams, Jurjen Vermeer en Erik Moederscheim hebben elkaar op een professionele en inspirerende wijze uitgedaagd tot het maken van een kwalitatief hoogwaardig en compleet ontwerp.

Het eindproduct kan met recht een ‘gesamtkunstwerk’ worden genoemd. Daar zijn de architecten bijzonder trots op. Architect Alfons Hams: ‘Het is mede dankzij de samenwerking dat er een eindresultaat ligt dat een enorme rijkdom heeft. Niet alleen in het totale concept, maar tot in de kleinste details.’

In het plan komen verschillende expertises bij elkaar. Van het ontwerpen van een landschappelijk/stedenbouwkundig plan tot specifieke onderwerpen zoals onderwijs en sport. Om deze onderwerpen goed inhoud te kunnen geven, is specifieke kennis en ervaring nodig.

Architect Erik Moederscheim: ‘Bij onze samenwerking hebben we in grote lijn alles samen ontworpen, maar hebben we ook heel goed elkaars expertise weten te waarderen en benutten. Zo ligt de expertise van Spring Architecten meer op het gebied van onderwijs en bij ons wat meer bij de sport. Uiteindelijk zijn zo ook de taken in de verdere uitwerking verdeeld.’

BIM
Bij het ontwerp voor het Revius Lyceum is er door alle adviseurs (architect, constructeur en installatieadviseur) samen gewerkt door middel van BIM. Deze methodiek heeft ons in staat gesteld om een complex en divers gebouw gestroomlijnd, en met veel input van opdrachtgevers en gebruikers, tot een kloppend eindresultaat te brengen.
Bij het gebruik van BIM is het van evident belang dat er een centraal punt is; een partij die zich als BIM manager opwerpt. De architecten zijn gewend om vanuit een centrale positie te werken en hebben zich bij dit project dan ook in deze rol gemanifesteerd. Vanuit deze rol zijn de activiteiten van de andere adviseurs gecoördineerd en zijn de momenten verzorgd waarop de verschillende disciplines getoetst konden worden op de coherentie binnen het totale ontwerp.

Moederscheim Moonen Architects

Ons bureau maakt vitale, uitnodigende gebouwen die inspireren en motiveren. We ontwerpen deze gebouwen als uiting van nieuwe tijden. Daarin slagen we alleen wanneer we verstand hebben van wat mensen beweegt. Daarom realiseren we onze gebouwen samen met onze opdrachtgevers en gebruikers. Op die manier worden onze gebouwen niet alleen fysiek, maar vooral ook sociaal duurzaam.